Kaptan Pilot Ümit Erdizer’in objektifine tarihler 26 Elül 2015’i gösterirken Dalaman Havalimanı’nda ilginç bir uçak takıldı. Bu uçak, İtalyan Alenia şirketinin tasarımı olan M-346 tipi askeri jet eğitim uçağıydı. Ancak ilginç bir detay dikkat çekiciydi. Bu uçak İsrail Hava Kuvvetleri için imal edilmişti. Dalaman Havalimanı’nda ne yapıyordu? (Bkz; YERLİ UÇAK GEMİSİ NASIL OLACAK? | MİLLİ UÇAK GEMİSİ)
İleri jet eğitiminde kullanılan emektar TA-4’leri emekli eden İsrail, yerine İtalyan Alenia şirketinin tasarımı olan M-346 uçaklarını 2012’de tamamladığı ihale ile seçti. Toplam 1 milyar dolarlık anlaşma ile İsrail Hava Kuvvetleri toplam 30 adet M-346 uçağı alacaktı. Bu anlaşma ile birlikte İtalyan Hava Kuvvetleri de IAI tarafından özel radar ve sistemlere sahip Gulfstream G550 tipi Havadan Erken Uyarı ve İhbar Kontrol uçaklarından alınması için anlaşma yaptı.
M-346, Dalaman Havalimanı’na indikten sonra evrak kontrol amacıyla Türk Hava Kuvvetleri’nden de yetkililer uçak başına geldi. Dalaman sivil olarak bilinse de, meydan aynı zamanda askeri amaçlı da kullanılıyor. Ege görevlerinde intikale giden filolar, Dalaman’dan uçuşlarını gerçekleştiriyor.
İlk iki M-346, 2014’de teslim edildi. İtalya’dan direkt uçacak menzile sahip olmayan M-346’lar, Akdeniz üzerinden uçarken Dalaman’da yakıt ikmali gerçekleştiriyor. Ardından da İsrail’e uçuyor. Anlaşma gereği, uçaklar İsrail’de teslim işlemi tamamlanıyor.
Contents
İTALYAN VE RUS ORTAK TASARIMI
Eğitim uçağı konusunda ciddi bir tecrübeye sahip olan İtalyanlar, aralarında akrobasi ekibi Frecce Tricolori’nin de kullandığı MB-339’ların yerine yüksek performanslı, ileri nesil savaş uçaklarında görev yapacak pilotların yetiştirilmesi için bir jet eğitim uçağı tasarlamaya 1990’da karar verdi. (Bkz; İHA’LARIN GELECEĞİ VE TÜRKİYE )
Bu proje için yabancı ortaklar arıyan imalatçı Aermacchi (daha sonra Aleniea oldu) 1993’te Rus Yakovlev ile anlaşma imzaladı. Tasarımın tamamlanmasının ardından uçak ilk uçuşunu 1996’da gerçekleştirdi. Uluslararası pazarda Yak/AEM-130 olarak pazarlanan uçak çeşitli havacılık fuarlarında da boy gösterdi.
Uçağın ilginç bir tasarım kökeni hem Rus hem de İtalyan mühendislerinin çalışması. Çift motorlu jet uçağı halen ABD eğitim uçağı ihalesinde. Fotoğraf: Kaptan Pilot Ümit Erdizer
Ancak 2000 yılında Yakovlev ile Aermacchi ayrıldı. İki şirket de tasarımlarına kendileri devam etti. Bu ayrılık sonrasında İtalyanlar Ruslara 77 milyon dolar tasarım ve teknik geliştirme için ödeme yaptı. Anlaşmaya göre, İtalyanlar NATO ülkelerine, Ruslar ise eski doğu bloku ülkelerine satış yapacaktı.
İtalyan uçaklarına M-346 adını verirken tasarımda bir çok değişikliğe gitti. Tüm bu çalışmalar tamamlandıktan sonra ilk prototip 2003’te fabrikadan çıktı. İlk uçuş ise 15 Temmuz 2004’te yapıldı. Projenin ortaklarından biri de 2005’te Yunanistan olurken 2008’de Şili de çalışmalara dahil oldu.
2008’de İtalyanlar tekrar bazı modifikasyonlara gitti. İniş takımı, hava frenleri değişirken uçağın üzerindeki kompozit oranı artırıldı. Böylelikle 1990’larda tasarlanan uçağa göre 780 kilogramlık hafifleme sağlandı. Bu değişikliklere sahip uçak tarihler 18 Aralık 2008’i gösterirken ses hızını aşarak 1255 kilometre/saatlik sürate çıktı. Uçağın performansında ciddi bir artış kaydedildi. (Bkz; BİR F-4 PHANTOM HİKAYESİ)
AFTER BURNER KULLANMADAN SES HIZINI AŞIYOR.
İtalyanlar, operasyon ve bakım maliyetlerinin düşük olması için farklı bir tasarıma imza attı. Uçakta kullanılan Honeywell imalatı F124 motorları, afterburner olarak adlandırılan art yakıcı sisteme sahip değil. Ancak buna gerek kalmadan uçak ses üstü hıza çıkabiliyor. Bu sistemin kullanılmaması bakım ve operasyon maliyetlerini ciddi düşürüyor. Uçakta kablolu uçuş sistemi (fly by wire) kullanılıyor.
M-346’nın ilk kullanıcısı İtalyan Hava Kuvvetleri oldu. Sipariş verilen 15 uçak, 2009’da teslim edilmeye başlandı. Daha sonra Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile 40 adetlik satış için görüşmeler başladı. 20’si eğitim, kalan uçakların da yakın hava desteği görevinde planlandığı projede uzun süren görüşmeler sonuçlanamadı.
M-346’nın ikinci kullanıcısı ise Singapur Hava Kuvvetleri oldu. Güney Koreli aynı zamanda KT-1’in de imalatçısı olan KAI’nin tasarladığı T-50 ile çarpışan M-346 ihaleyi göğüsledi. Singapur toplam 12 adet uçak alımı için kontrat imzaladı. Bu uçaklar Fransa’da bulunan Singapur Hava Kuvvetleri’nin eğitim üssünde görev yapıyor. Uçağın üçüncü kullanıcısı ise İsrail Hava Kuvvetleri oldu. İsrail’i Polonya izledi. (Bkz; Gemi Konuşlu Helikopterler “UÇAN GEMİLER”)
ABD İHALESİNE GİRİYOR.
Amerikan Hava Kuvvetleri, modernize edilen T-38’lerin yerine jet eğitim uçağı konusunda çalışmalar yapıyor. Bu dev pazarda uçağın tasarımı ABD dışı olacak. İtalyanlar M-346, Koreliler ise T-50’yi öneriyor. Toplam 350 uçağı içeren dev ihalede T-X olarak adlandırılıyor. Rakamın ilerleyen yıllarda 1000 uçağa kadar çıkacağı tahmin ediliyor.
