Kokpit.aero ailesine yeni katılan Ayşe Çamlıkaya Umur, Türkiye’de havayolu ve genel havacılığın yanı sıra endüstri tarafından da yakından tanınan bir isim. Her hafta sektörel analizleri ile bizlerle…
Kokpit.aero ailesinin en yeni ferdi olarak sektörde merak edilen fakat hakkında fazla çalışmanın olmadığı konularda farklı bakış açıları ile bilgilerin bir araya getirileceği analizleri bundan böyle sizler ile burada paylaşacağım. (Bkz; SANAL HAVACILIK İLE BİLGİSAYARINIZDA SİZ DE UÇABİLİRSİNİZ)
Kokpit.aero ailesinin yeni üyesi olmamın İngiltere Kraliyet ailesine yeni bir birey eklenmesi ile aynı zamanda gerçekleşmesinin manidarlığı üzerinde durmayacağım tabi ki…
Eski şaşalı dönemlerinde kraliyet ailesi ‘Victoria Balonu’nu bir dönem güç, zenginlik ve eğlence sembolü olarak kullanılırdı. Keza yakın bir geçmişe kadar ‘hava atma aracı’ olarak görülen iş jetleri, günümüzde “Time is Money” kavramının ciddiyetini anlamış ticari kimlikli insanlar için “lüks değil ihtiyaç”. Bu nedenle, farkındalığı ile Türkiye’de yeni eğilimin daha büyük ‘oyuncaklara’ sahip olmakla ileriye dönük pazar alternatiflerini iyi okuyarak yatırım yapmakla mı daha ilintili olduğunu ortaya koymak istedim.
Contents
KRİZLERDEN DEV FİLOYA
Türkiye’de havacılık sektörüne 2000 yılında adım attım. O dönemlerde Türkiye’de iş jeti sektörü ilk büyük çıkışını 1990’ların ikinci yarısında yakalamıştı. Zirveyi yaşarken 2001 yılındaki kriz ile birlikte ciddi bir daralmaya girişini yakından gözlemleme fırsatı buldum.
Bu krizden toparlanan sektör, bu defa 2008 krizinden etkilendi. Küçüldü, bazı uçaklar satıldı. Ama şimdilerde yine görkemli günlerini yaşıyor. Kimi uzmanlar 7-8 yılda bir bu pazarda bir dalgalanmanın yaşandığını ve bunun da bir iki yıllık bir yanılma payı ile bir ‘siklus’ dâhilinde tekrarladığını belirttiklerini akılda tutarak Türkiye pazarına yakından bir bakalım…
129… Bir yıl önce yani 2012’de Türkiye’de işletilen piston motorlu hariç özel kullanımdaki uçakların sayısı. Bu sayı günümüzde ise yüzde 5 oranında bir büyüme ile 136 adete ulaşmış bulunuyor.
Grafik 1 : 2012-2013 yılları arasında iş jetindeki değişim
Grafik 1’de görüldüğü gibi en büyük değişim yüzde 35’lik pazar büyümesi ile “Large”, Büyük Sınıf iş jeti segmentinde gerçekleşti. Buradaki büyümeyi yüzde 29 artış ile “Super Midsize”, Süper Orta Sınıf segmenti gerçekleştirdi.
Bu değişimin sebeplerini birkaç maddede kısaca toparlayama çalışayım; “Super Midsize” kategorisinde yer alan Hawker 4000’in piyasaya beklenenden çok geç giriş yapması, piyasaya çıktığında yaşanan bir takım teknik sıkıntılardan dolayı piyasada fazla kabul görmemesi ve akabinde Hawker Beechcaft firmasının mali problemler yüzünden yoluna sadece Beechcraft ile devam edip Hawker birimini elinden çıkartması, Hawker modellerinde satış sonrası destek konularında müşterilerde soru işareti yarattı. Bu model ailesinde aynı zamanda ikinci el piyasa değerinde düşüşler gözlemlendi, bu da potansiyel uçak alıcılarının kararlarını etkiledi.
Bu değerlendirmede Beechcraft grubunu ve bu marka altında üretilen uçakları ayrı tutmak gerek. Özellikle Amerikan Hava Kuvvetleri başta olmak üzere, Türkiye dahil dünyanın pek çok yerinde özel görev uçağı görevlerinde başarı ile kullanılmaya devam ediliyorlar. Örnek verilmesi gerekirse, King Air ailesinin en büyük boyu olan 350 serisi, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından kiralama yoluyla alınmaya başlandı. Aynı şekilde bir uçak da Emniyet Genel Müdürlüğü’nde hizmet veriyor. Özel kamera ekipmanları ile bu uçaklar, İnsansız Hava Aracı operasyonlarına destek veriyor.
Diğer yandan Türkiye’de H4000’ine rakip olarak yer alan Bombardier Challenger 300 modeli uçaklar işletilmekte. Özellikle 2008 krizinden etkilenen piyasalarda iyi teknik koşullarda ve uygun satış bütçeleri ile dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de alıcı buldular.
Sonuca bakıldığında ise bir senede Türkiye envanterine süper orta sınıf kategoride ilave sadece iki uçak girmiş oldu. Daha büyük uçak alma trendi olduğu gözlemlenen piyasada bu sayının beklentinin altında olduğu düşünülebilir, bu noktada bütçesel etkenler ağır basıyor. İkinci el piyasasının etkilenen krizlerden bolluk yaşadığı bir dönemde meraklı alıcılar oldukça iyi koşullarda ikinci el Büyük Jet kategorisinde uçaklara ulaşabildiklerinden yatırım eğilimlerini bu segmente kaydırdılar.
Grafik 2- Süper Orta Sınıf Jet Pazarı
Büyük jet kategorisindeki büyük sıçramanın nedenlerinden biri de hâlihazırda Türkiye’deki mevcut kullanıcılarda gelişmekte olan uçaklarını daha büyük bir modelle değiştirme arzusudur. Bu son derece basit gözüken sebep aslında günümüzde, konfor, işletme maliyetleri açısından verimlilik gibi özellikler arayan yatırımcılara, üç büyük üretici firman farklı seçenekler sunmaktadır.
FALCON 2000 VE CHALLENGER 605 REKABETİ
Özellikle Bombardier firması Challenger 605 serisi modelleri ve Dassault firması Falcon 2000 modelleri ile Türkiye piyasasında kafa kafaya bir rekabet içinde devam etmektedirler.
T.C. Sağlık Bakanlığı’nın hava ambulans operasyonlarında 4 sedye tasarımı ile hizmet veren Embraer üretimi Legacy 600 modeli, uçağın işletme performansını Türk piyasasında gözlemlemeye imkân sunmaktadır. Özel bir firmanın geçen sene siparişi ile ilk VIP tasarımdaki Legacy 650 modeli de Türk tescilinde uçmaya başlayarak bu segmentteki rekabete çeşitlilik katmışlardır.
Grafik 3- Büyük Sınıf Jet Pazarı
Büyük jet kategorisindeki talep artışının nedenlerini irdeleyebilmek için Türk kullanıcıların göz bebeği olarak hizmet veren orta sınıf jetlerdeki değişimi de incelemek gerekir.
Bu sınıftaki iş jetleri yıllarca ve halen adet olarak bakıldığında en fazla kullanılan iş jeti kategorisini oluşturmaktalar. Özellikle piyasaya en eski girişli modellerden biri olan Hawker serisi uçaklar pek çok firma tarafından zaman içerisinde tercih edildi. Üretimleri durmadan önce en son Hawker 900XP serisi modellerinden Türkiye’de halen 14 adet işletilmektedir. Başarılı rakibi Cessna, Citation Sovereign modelinden 8 uçak ile yurt içi piyasasında yer almaktadır. Geçen sene ile kıyasladığımızda Hawker’da 3 adet uçak işletmeden çıkarken 3 adet Sovereign modeli Türkiye pazarında yerini almıştır.
Grafik 4- Orta Sınıf Jet Pazarı
En üst iki segmente bakıldığında orada ağırdan gelişen bir Pazar büyüme trendi olduğunu söyleyebiliriz. Bu kategorilere gelindiğinde bütçelerdeki artış ile piyasada işletilen uçak sayısı ters oranda gelişme gösteriyor.
Süper Büyük Sınıf olarak kabul gören bu sınıfta Türkiye’de şu ana kadar piyasa lideri Gulfstream firmasının üretmiş olduğu G450 ve bu modelin eski versiyonu olan GIV modelleri şu an için piyasada tercih ediliyorlar.
Bu modelleri Bombardier’in üretmiş olduğu Global 5000 serisi uçaklar takip etmekte. Hem Gulfstream hem de Bombardier’in tercih sebepleri başında son derece geniş kabinleri yer alıyor ancak menzil olarak bakıldığında Büyük Sınıf Jet kategorisindeki uçaklar ile menzil açısından kıyaslandığında, Türkiye çıkışlı uçaklar için özellikle batı uçuşlarında kritik bir fark yaratmamaktalar. Aralarında 5200 nm menzili ile Bombardier üretimi Global 5000 modeli batı uçuşlarında rakipleri arasında sivriliyor olabilir. Burada asıl kritik fark kullanıcının ihtiyacına göre doğu uçuşlarının çizdiği sınırlar olacaktır.
Grafik 5-Süper Büyük Sınıf Jet Pazarı
Büyük gövde uzun menzil sınıfındaki uçaklar piyasasında da liderliği şu ana kadar Gulfstream firması G550 modelleri ile elinde bulunduruyor. Bu sınıfda yer alan Dassault üretimi Falcon 7X, Bombardier Global XRS ve Gulfstream G550, hepsi yüksek bütçelerin konuşulduğu uçaklar ve her biri prestij uçağı algısı oluşturuyor.
Grafik 6- Uzun Menzil Sınıf Jet Pazarı
TURBOPROP UÇAKLAR
Son bölümde kısaca pervaneli ve hafif sınıf jetleri de değerlendirelim. Pervaneli uçaklar özellikle Beechcraft serisi çoğunlukla özel görev, hava ambulans ve uçuş okulları tarafından tercih edilen modellere sahip olduğundan kendine göre bir kullanım pazarı oluşturmuş ve kendini pazara kabul ettirmiş durumdadır. Türkiye’de bu pazar stabil olarak devam ettiği sürece pervaneli uçaklar hayran kitlelerini korumaya devam edeceklerdir.
KÜÇÜK İŞ JETLERİ PAZARI HENÜZ BEKLENİLEN SEVİYEDE DEĞİL
Uluslararası piyasalarda “Entry Level Jets” olarak sınıflandırılan uçaklar Türkiye’de henüz olgunluğa erişmemiş durumda. Özellikle Türkiye’de havacılık merakı ve bunun için ayıracağı bütçesi olan kişi ve kurumlar kendilerinin şahsen kullanımı için seçimlerini piston motorlu uçaklardan yana yapıyorlar. ABD’de yaygın olarak kullanılan bu sınıfdaki Mustang, Diamond, Eclipse ve son dönemde Phenom 100 modelleri henüz Türk kullanıcılarının bütçe/istek dengelerindeki yerlerini en optimum seviyede alabilmiş değiller.
Zamanla üretici firmaların farklı farklı çıkardıkları uçak modellerini birbirlerinin ara segmentlerine yerleştirmelerinden dolayı çeşitlilik kazanan ve ayrışan segmentler ortaya çıkıyor. Buna güzel örneklerden biri de Hafif Sınıf Jetler ve Süper Hafif Sınıf Jetler. Her iki sınıfta pazar lideri yıllardır Türkiye’de ürünleri kullanılan Cessna markasıdır. Cessna’nın yıllar içinde birbirinden türettiği başarılı modelleri kullanıcılar tarafından kabul görerek uzun yıllardır kullanılmaktalar.
Hafif Sınıf Jet kategorsisinde mücadele eden Cessna ve Hawker modellerine seneler sonra yeni bir rakip, Embraer firması eklendi. Sıfırdan tasarladığı Phenom 300 modeli özellikle ABD’de yoğun ilgi görüyor. Diğer taraftan Süper Hafif Jet sınıfında ise Türkiye’de rekabet halen Cessna ve Hawker arasında devam ediyor ancak Cessna’nın ciddi bir Pazar üstünlüğü bulunmakta.
Grafik 7 – Hafif Jet Sınııfı Pazarı
Grafik 8 – Süper Hafif Jet Sınıfı Pazarı
İKİNCİ EL HIZLA BÜYÜYOR
Günümüzde yükselme eğiliminde tepe noktaya yaklaşan Türkiye’deki iş jeti pazarının bu dönemindeki trendi eskiye oranla daha büyük, daha konforlu, kullanım esnasında ve ikinci el pazarda rağbet görebilecek çok amaçlı kullanıma uygun uçak alımlarının arttığını gözlemliyoruz. Bunu piyasada bahse konu ürünlerdeki çeşitlilik, miktar ve kullanım alanlarındaki genişleme sonucu üretici stratejilerinde birinci elde fiyat indirimi gibi etkenlere dünya çapında finans kaynaklarının daha kolay ve daha uygun şartlar ile kullanımının artmasının etkisi yadsınamaz. (Bkz; ABD VE ÇİN’İN STEALTH BOMBARDIMAN UÇAĞI | B-21 RAİDER VE XİAN H-20)
Orta vadede daha çok kişi ve kurumun bu sınıf uçakları tercih etmesi dolayısı ile ikinci el piyasasında sayının artışı “pahalı oyuncakların” daha büyük kitleler tarafından uygun fiyatlarla kullanılmasının önünü açarak pazar daralmasına karşı alternatif Pazar yaratmak için iyi bir strateji olabileceğini düşünüyorum.
Kaynak: Kokpit Aero
